Kategoria: książka

Vis essentialis i entelechia. Caspara F. Wolffa oraz Hansa A.E. Driescha parametryczny wymiar świata organicznego

Vis essentialis i entelechia. Caspara F. Wolffa oraz Hansa A.E. Driescha parametryczny wymiar świata organicznego

„Vis essentialis i entelechia: Caspara F. Wolffa oraz Hansa A.E. Driescha parametryczny wymiar świata organicznego” (ang. „Vis essentialis and entelechy: The parametric dimension of the organic world of Caspar F. Wolff and Hans A.E. Driesch”) to tytuł książki autorstwa Dariusza Adama Szkutnika, opublikowanej przez Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego w 2024 roku. Książka bada koncepcje vis essentialis i entelechia, […]

Embriologia w epoce baroku i rokoko – Tadeusz Bilikiewicz

Lektura Bilikiewicza pokazuje, że wartości teoretyczne, jakie współdzieli społeczność naukowa baroku, były silnie związane z ideałem empiryzmu. Embriolodzy cenili więc między innymi dokładność, pomysłowość w projektowaniu doświadczeń, owocność, obszerność danych, powtarzalność i spójność wewnętrzną. Ponieważ w epoce tej całą dostępną wiedzę usiłowano przedstawić w postaci systemu, na liście wartości teoretycznych musiały znajdować się spójność zewnętrzna oraz szeroki zasięg. Tym, co z pewnością […]

Matematyczne podróże po muzyce – Tomasz Grębski

Książka „Matematyczne podróże po muzyce” Tomasza Grębskiego to wyjątkowa publikacja, która w sposób przystępny i fascynujący odkrywa przed czytelnikiem głębokie powiązania między dwiema pozornie odmiennymi dziedzinami: matematyką i muzyką. Autor, korzystając ze swojego wieloletniego doświadczenia (jako nauczyciel matematyki i jednocześnie muzyk) oraz badań naukowych, stworzył dzieło, które wprowadza czytelnika w fascynujący świat, gdzie liczby, symbole i wzory matematyczne spotykają się z melodią, harmonią i rytmem. […]

Realizm Pierre’a Duhema

Monografia „Realizm Pierre’a Duhema” poświęcona jest prezentacji filozofii nauki tytułowego autora jako zorientowanej realistycznie w ramach sporu o status poznawczy teorii naukowych. Ten aspekt poglądów francuskiego klasyka stał się bowiem przedmiotem licznych nieporozumień, które leżą u sedna powszechnych, lecz błędnych ich interpretacji. Uzasadniając prezentowaną wykładnię stanowiska Duhema, autorzy rekonstruują źródła narosłych wokół niego nieporozumień […]

Racjonalność wiary w Boga – Alvin Plantinga, Philip L. Quinn

Niniejszy tom jest zapisem dyskusji dwóch analitycznych filozofów religii, Alvina Plantingi i Philipa L. Quinna, jaka toczyła się na przestrzeni dekady ubiegłego wieku. Dyskusję otwiera obszerny esej Plantingi Rozum a wiara w Boga, który ukazał się pierwotnie w roku 1983, a zamyka ją polemiczny tekst Quinna z roku 1993. Składające się na tę debatę eseje były dotychczas dostępne w formie rozproszonej i zostały […]

Teologia naturalna? Religioznawstwo kognitywne a dowody na istnienie Boga

Czy złożoność świata przyrody świadczy o istnieniu inteligentnego projektanta? Czy pewne niezwykłe zdarzenia są cudami, za którymi stoi siła wyższa? Czy wszechświat ma osobową przyczynę? – na te i inne pytania od wieków stara się odpowiedzieć teologia naturalna, która dąży do rozumowego poznania istnienia i natury Boga. De Cruz i De Smedt analizują poznawcze podstawy pięciu znanych argumentów za istnieniem Boga: argumentu z projektu, argumentu kosmologicznego, argumentu moralnego, argumentu […]

Listy 1911-1932 Maria Skłodowska-Curie / Albert Einstein

Korespondencja dwójki wybitnych uczonych pozwala zajrzeć w ich wzajemne relacje oparte na szczerym podziwie, szacunku i przyjaźni. W 32 listach Skłodowska i Einstein prowadzą dyskusje o swoich badaniach oraz sytuacji nauki europejskiej, ale też opisują codzienne sprawy dzieląc się osobistymi przemyśleniami. „Opublikowanie po raz pierwszy korespondencji Marii Skłodowskiej-Curie z Albertem Einsteinem to wydarzenie przełomowe. Ze szczególnym wzruszeniem czytamy te listy, wymieniane na przestrzeni ponad […]

Leksykon terminów archeologicznych

Leksykon terminów archeologicznych stanowi kompendium najważniejszych terminów, pojęć i kategorii badawczych definiujących ramy konceptualizacyjne polskiej archeologii początków XXI wieku. Ma charakter w pełni nowatorski i jest pierwszą tego typu publikacją w polskim środowisku archeologicznym. Zarysowując kolejne etapy procesu badawczego, takie jak konceptualizacje przeszłości, zakresy tematyczne badań, proces badawczy, metody i obecność archeologii we współczesności, ukazuje dojrzałość, oryginalność […]

Złota liczba. Rytuały i rytmy pitagorejskie w rozwoju cywilizacji zachodniej

Dlaczego w świecie organizmów żywych figurą geometryczną najczęściej spotykaną jest pięciokąt, w nieożywionym zaś – sześciokąt? Dlaczego nie tylko dzieła kunsztu ludzkiego, ale i twory przyrody wykazują w swej budowie określone proporcje liczbowe? Czy to przypadek, że te proporcje wyrażają się bardzo często „złotą liczbą” 1,618 i że napotykamy je zarówno w ciele ludzkim, jak i w egipskich piramidach? Czy rację mieli starożytni greccy mędrcy twierdzący, że fundamentem struktury […]

Poznawanie przyrody i filozofia. Wybrane zagadnienia filozofii przyrody i filozofii przyrodoznawstwa

Niniejsza publikacja zarówno pod względem merytorycznym, jak i sposobu filozofowania […] zawiera przegląd tematów badań prowadzonych aktualnie przez obecnych oraz emerytowanych, choć nadal aktywnych naukowo, pracowników Katedry Filozofii Przyrody Instytutu Filozofii UKSW w Warszawie, będącej spadko­bierczynią Sekcji Filozofii Przyrody UKSW, funkcjonującej do 2019 roku. Autorzy opublikowanych opracowań uczestniczą w regularnych spotkaniach naukowych, organizowanych w ramach działalności Katedry Filozofii Przyrody, w trakcie których są prezentowane i poddawane dyskusji wyniki prowadzonych przez nich badań. To właśnie z tych prezentacji i dyskusji zrodził się pomysł niniejszej publikacji, której celem jest przedstawienie panoramy zagadnień podejmowanych aktualnie przez uczestników wspomnianych spotkań.

Poszczególne rozdziały poświęcone zostały rozmaitym tematom z zakresu filozofii przyrodoznawstwa i filozofii przyrody, ujętym zarówno w perspektywie badań historycznych, jak i przedmiotowych. Ich wspólnym mianownikiem jest poszukiwanie i ukazywanie związków, zachodzących między dawnym oraz współczesnym przyrodoznawstwem a filozofią. Autorzy opracowań są przekonani, że wobec rozwoju nauk przyrodniczych istnieje potrzeba wskazy­wania na ich wieloraki związek z filozofią oraz podkreślania nieredukowalnej obecności problematyki filozoficznej w badaniach naukowych. Wciąż bowiem w powszechnej świadomości zwłaszcza młodych przyrodników utrwala się przekonanie, że nauka to coś, co obywa się bez jakiejkolwiek filozofii.

Spory moralne. Słowniki społeczne, Tom X

Nie dopracowała się etyka żadnej uniwersalnej metody rozstrzygania sporów moralnych. Choć wymyślono wiele ciekawych sposobów argumentacji etycznej, to również i w tej kwestii istnieje znaczna dowolność polegająca na tym, że jednych określone argumenty przekonują, innych nie. Już Arystoteles wskazywał, że w etyce musimy pożegnać się marzeniem o ścisłości, a już szczególnie takiej, jaka obowiązuje w naukach przyrodniczych. Sądy etyczne dotyczą ludzkiego działania, a ono nie jest do końca przewidywalne. Nie jesteśmy w stanie w stu procentach przewidzieć, jak ktoś się zachowa w danej sytuacji i jaką regułę praktyczną uzna za obowiązujący drogowskaz swojego działania. Sytuacje sporów moralnych mają nierzadko charakter patowy. W związku z tym warto postawić pytanie: czy w etyce chodzi o to, aby kogoś przekonywać i nawracać na swoje poglądy? Czy może powinniśmy poprzestać na nieudolnych próbach zrozumienia bez podejmowania czasem beznadziejnych wysiłków przeciągnięcia interlokutora na swoje stanowisko?

Transhumanizm. Od przodków do awatarów

Jakie są potencjalne skutki klonowania umysłu?  Ektogeneza to prowokacja czy przyszłość reprodukcji?  Jak transhumaniści kreują pokrewieństwo i płeć w post-ludzkiej przyszłości?  Transhumanizm jest zjawiskiem tak popularnym, że wydaje się obecny wszędzie. Jego wpływ można dostrzec w serialach telewizyjnych, takich jak Westworld, w programie SpaceX i autonomicznych pojazdach Elona Muska, a także w próbach wykorzystania przez wojsko nowych technologii do zwiększenia zdolności poznawczych żołnierzy na polu […]

Kognitywistyka. Słowniki społeczne, Tom XIII

Kognitywistyka (cognitive science) jest dzieckiem lat 50. XX wieku, produktem czasów, kiedy psychologia, antropologia i lingwistyka na nowo redefiniowały metody i zakresy swoich badań, a informatyka i neuronauka powstawały jako odrębne dyscypliny naukowe i techniczne. Rewolucja poznawcza w psychologii była swoistą kontrrewolucją skierowaną przeciwko behawioryzmowi. Do łask wróciło pytanie o status badań pierwszoosobowych. Istotne zmiany zachodziły także w innych dyscyplinach. Noam Chomsky, współtwórca gramatyki transformacyjno-generatywnej, wniósł duży wkład w rozwój psycholingwistyki i informatyki. Popularność zdobywała cybernetyka Norberta Wienera, Marvin Minsky i John McCarthy pracowali nad sztuczną inteligencją, a Alan Newell i Herbert Simon używali komputerów do symulacji ludzkich procesów poznawczych. Alan Turing zaproponował test mający na celu określanie zdolności maszyny do posługiwania się językiem naturalnym, co miało pośrednio dowodzić opanowania przez nią umiejętności myślenia w sposób podobny do ludzkiego.

Początkowo badania kognitywistyczne korzystały głównie z osiągnięć informatyki, w następnym okresie zaznaczyła się dominacja neurokognitywistyki, a w ostatnich latach dowartościowano rolę czynników społecznokulturowych w badaniach systemów poznawczych (powstała m.in. kognitywistyka społeczna). Zakresowo obszar badań kognitywistycznych obejmuje tematykę haseł zamieszczonych w niniejszym tomie Słowników. Chodzi o pole wspólne filozofii umysłu (philosophy of mind), psychologii poznawczej (cognitive psychology), nauk komputerowych (computer science), sztucznej inteligencji (artificial inteligence), nauk o układzie nerwowym (neuroscience) i innych. Interdyscyplinarny charakter kognitywistyki ukazuje się w jej metodycznym, interdyscyplinarnym podejściu do przedmiotu badań, co podkreślają autorzy poszczególnych haseł. Łączy ono analityczne metody badań obecne w naukach humanistyczno-społecznych i naukach formalnych (np. w logice, językoznawstwie teoretycznym) z postępowaniem przyrodniczo-eksperymentalnym znanym z biologii, psychologii i neuronauk. Wszystko to w połączeniu z badaniami nad rozwojem i coraz szerszym zastosowaniem sztucznej inteligencji w naszym życiu indywidualnym, społecznym, a także w przemyśle.

Poprzedniczką badań prowadzonych w obrębie kognitywistyki była cybernetyka. Wychodziła ona z założenia, że niezależnie od tego, czy system jest maszyną, organizmem żywym czy strukturą społeczną, to procesy związane ze sterowaniem i przetwarzaniem w systemie informacji i energii mają wspólne cechy. Współczesne badania kognitywistyczne nad intencjonalnością i emocjonalnością stanów psychicznych łączą przykładowo analizy dotyczące obserwowalnych zachowań osoby w otoczeniu społecznym z poszukiwaniem zmian zachodzących w odpowiednich obszarach jej mózgu. Często obszary te trudno jednoznacznie zidentyfikować, zakłada się więc, że zazwyczaj takie i inne części anatomiczne wchodzą w ich skład. Badania nad poznaniem matematycznym wykazały, że opiera się ono na ewolucyjnie starszych, uniwersalnych kulturowo systemach wiedzy wrodzonej, które wykształcają się wcześnie w toku rozwoju osobniczego. Religioznawstwo kognitywne bada procesy i mechanizmy poznawcze zaangażowane w tworzenie, przyswajanie i przekazywanie idei religijnych, sięgając do wiedzy o ewolucji ludzkiego umysłu, wiedzy o neuronalnych podstawach doświadczenia religijnego, a także badań nad interakcją umysłu z otaczającym światem. Badania kognitywne budują rozumienie wyrażeń języka naturalnego (potocznego) na lingwistycznych teoriach gramatyki, sprawdzają psycholingwistyczne hipotezy o procesach przetwarzania danych za pomocą badań eksperymentalnych. Odwołując się do neuronaukowych badań eksperymentalnych i komputerowo-lingwistycznych technik programowania (opierających się na sztucznej inteligencji), tworzą modele symulacyjne (tzw. modelowanie kognitywne).

Filozofia jako funkcja nauki. Nauka a filozofia w ujęciu Joachima Metallmanna

Do tej książki mam stosunek bardzo osobisty. Nie tylko dlatego, że jej autor był moim serdecznym przyjacielem, lecz również dla niej samej. Zresztą te dwa powody zlewają się ze sobą. Wszak autor i jego dzieło nie bardzo różnią się od siebie. Do tego dochodzi jeszcze trzeci powód – bohater tej książki, Joachim Metallmann. Janusz Mączka, poprzez swoją pracę habilitacyjną i kwerendy w krakowskich archiwach, zaprzyjaźnił […]

Koncepcja nauki Philipa Kitchera – Anna Starościc

Przedmiotem prezentowanej pracy jest rekonstrukcja koncepcji nauki Philipa Stuarta Kitchera, znanego amerykańskiego filozofa, John Dewey Professor w Columbia University, przed laty prezesa American Philosophical Association. Użyteczność niniejszego studium wynika bodaj najbardziej ze stylu pisarstwa Kitchera, który uprawia ją programowo w sposób „nomadyczny”, nie tylko śledząc dynamikę współczesnej problematyki metanaukowej, ale też sprawnie podążając za jej rozwojem. Krytyczna recepcja zapewnia jego […]

Wprowadzenie do fizyki dla filozofów – Tomasz Bigaj

Książka zawiera poglądowe wprowadzenie do fizyki współczesnej, z podkreśleniem jej aspektów filozoficznych. Przedstawia rozwój najważniejszych pojęć i zagadnień fizycznych, od starożytnych teorii astronomicznych, przez mechanikę newtonowską, termodynamikę, teorię elektromagnetyzmu, do obu teorii względności i mechaniki kwantowej. Szczegółowo opisuje powiązane problemy filozoficzne, takie jak zagadnienie determinizmu i przewidywalności, spór o status czasu i przestrzeni, ontologiczny status pól fizycznych, testowanie i akceptacja teorii […]

Nauka a społeczeństwo. Paradygmat personalistyczny – Agnieszka Lekka-Kowalik

Pierwszorzędnym celem niniejszej książki jest przedstawienie propozycji takiego uprawiania nauki, który byłby adekwatny do natury nauki oraz ról pełnionych przez naukę w społeczeństwie i kulturze. Zamiar jest wobec tego normatywny, a realizując go, będę sięgać do ustaleń przedstawicieli lubelskiej szkoły filozoficznej (zob. Lekka-Kowalik i Gondek 2019; Krąpiec i Maryniarczyk 2010), zwłaszcza Stanisława Kamińskiego. Proponowany paradygmat uprawiania nauki ma ująć zarówno cechy […]

Umysły proste. José Luis Bermúdez i Donald Davidson o racjonalności istot niejęzykowych - Anna Dutkowska

Umysły proste. José Luis Bermúdez i Donald Davidson o racjonalności istot niejęzykowych – Anna Dutkowska

Monografia ukazuje problemu racjonalności istot nieposługujących się językiem w kontekście polemiki filozofów reprezentujących dwa przeciwstawne stanowiska dotyczące tego zagadnienia. Bermúdez rozróżnia racjonalność istot niejęzykowych, podczas gdy Davidson uważa ludzi za jedyne istoty, do których racjonalność można przypisać. Książka w punkcie wyjścia podejmuje problem wskaźników umysłu oraz umysłu w procesie ewolucji. Jej trzon stanowi analiza koncepcji filozoficznych José Luisa […]

Dyfuzja innowacji – Everett M. Rogers

  Dzieło Rogersa stara się odpowiedzieć na wiele pytań, które w globalnym świecie stawiane są nie tylko przez naukowców, ale też wszystkich z uwagą przyglądających się zmianom zachodzącym w rzeczywistości. Dlaczego jedne tendencje, nowinki, pomysły przyjmują się, inne – sprawiające wrażenie absolutnie odkrywczych, nowatorskich i przełomowych – blakną, są zapominane czy wręcz odrzucane? Co ma na to wpływ? Czy można wypracować algorytm takiego działania? Jakie etapy i jakie […]

Między Bogiem a prawdą. Metafizyczne przygody roztargnionego profesora – Marek Abramowicz

Intelektualna autobiografia wybitnego polskiego astrofizyka i pomost między fizyką a wiarą. „Między Bogiem a prawdą” to napisana z talentem literackim i rzadko spotykaną erudycją opowieść o drodze naukowej profesora Marka Abramowicza, autora przeszło 200 prac z ogólnej teorii względności, teorii akrecji, czarnych dziur, gwiazd neutronowych, promieniowania grawitacyjnego i ciemnej materii. Przede przede wszystkim traktuje jednak o nierozerwalnym dla niego splocie […]