Lektura Bilikiewicza pokazuje, że wartości teoretyczne, jakie współdzieli społeczność naukowa baroku, były silnie związane z ideałem empiryzmu. Embriolodzy cenili więc między innymi dokładność, pomysłowość w projektowaniu doświadczeń, owocność, obszerność danych, powtarzalność i spójność wewnętrzną. Ponieważ w epoce tej całą dostępną wiedzę usiłowano przedstawić w postaci systemu, na liście wartości teoretycznych musiały znajdować się spójność zewnętrzna oraz szeroki zasięg. Tym, co z pewnością różni ją od współczesnego zbioru wartości teoretycznych, jest dezyderat zgodności z objawieniem.
Barokowy wzór prowadzenia badań naukowych nakazywał poznawanie przyrody środkami empirycznymi. Tylko w ten sposób, jak wyjaśniał już Francis Bacon, można osiągnąć cel, którym było opanowanie natury.
(…) obserwacje prowadzone post mortem uzupełniła anatomia animata, która stała się „ośrodkiem wszystkich rozważań”. Stwierdzenie, jaka jest na przykład kolejność wykształcania się poszczególnych narządów, było możliwe dzięki metodzie znanej już w starożytności, a polegającej na systematycznym otwieraniu zapłodnionych kurzych jaj. Po wiekach powraca do niej późnorenesansowy anatom Ulisses Aldrovandi, a potem stosuje i udoskonala ją jego uczeń, Volcher Koyter. Takie obserwacje prowadzono w całym omówionym przez Bilikiewicza okresie, od Harveya po Caspara Wolffa (fragment Wprowadzenia Artura Koterskiego).
Historia embriologii od Arystotelesa do Harveya doczekała się dzięki Brunowi Blochowi bardzo gruntownego opracowania monograficznego. Jeszcze bardziej atrakcyjny okres baroku i Oświecenia nie został, poza pojedynczymi esejami, jeszcze opracowany. Dlatego było dla mnie wielką radością, gdy młody uczony, dr Tadeusz Bilikiewicz [z Instytutu Historii Medycyny na Uniwersytecie w Krakowie] przyjechał do mnie w 1930 roku do Lipska i z wielkim zapałem podjął się opracowania tego problemu. Powstała interpretacja, która traktuje o historii embriologii od Harveya do Karla Ernsta von Baera, i która przedstawia embriologię nie w oderwaniu, lecz w szerokim kontekście prądów umysłowych tych fascynujących stuleci. Rzadko zdarza mi się, by uczeń tak dobrze rozumiał moje zamiary. Wyniki tej pracy zostały po raz pierwszy przedstawione jesienią 1930 roku na Międzynarodowym Kongresie Historii Medycyny w Rzymie i zyskały powszechne uznanie (fragment Przedmowy Henry’ego Sigerista).
- Tytuł oryginału Die Embryologie im Zeitalter des Barock und des Rokoko (1932)
- Ilość stron 368
- Data wydania książki 2024
- ISBN książki 978-83-66941-86-1
- Redakcja, przekład oraz wprowadzenie: Artur Koterski
- Recenzja naukowa: dr hab. Jarosław Barański
- Wydawnictwo Marek Derewiecki
Spis treści
Tadeusz Bilikiewicz i jego historia embriologii nowożytnej (Artur Koterski) 3
- Droga do Die Embryologie 3
- Publikacja i recepcja 14
- Historiografia oraz socjologia nauki 36
- a) Konstruktywizm 36
- b) Pojęcie ducha czasu a paradygmat 42
Od Redakcji 65
Embriologia w epoce baroku i rokoko
- Przedmowa (Henry E. Sigerist) 69
- Parę wstępnych uwag 71
- Krótki rys dziejów embriologii przed Harveyem 77
- Literatura 88
- Teoria rozwoju w baroku 91
- Powstanie dynamistycznej teorii rozwoju w połowie 17. wieku 92
- a) William Harvey (1578–1657) 92
- b) Regnier de Graaf (1641–1673) 108
- c) Walter Needham (1631–1691) 114
- Funkcjonalizm mechanistyczny w embriologii 17. wieku 117
- a) René Descartes (1596–1650) 122
- b) Giovanni Alphonso Borelli (1608–1679) 125
- c) Thomas Willis (1621–1675) 128
- Obalenie teorii samorództwa i zjawienie się pierwszych teorii preformacjonistycznych 129
- a) Francesco Redi (1626–1694) 129
- b) Marcello Malpighi (1628–1694) 132
- c) Jan Swammerdam (1637–1680) 137
- d) Nicolas Malebranche (1638–1715) 143
- e) Antony van Leeuwenhoek (1632–1723) 146
- Przejście od baroku do rokoko 154
- Owiści i animalkuliści – pierwsi zwiastuni epoki Oświecenia 154
- Animalkuliści 157
- a) Nicolas Hartsoeker (1656–1725) 157
- b) Gottfried Wilhelm Leibniz (1646–1716) 160
- c) Nicolas Andry (1668–1731) 165
- Owiści 167
- d) Antonio Vallisnieri (1661–1730) 167
- e) Louis Bourguet (1678–1742) 173
- Panspermatyści 175
- Reakcja witalizmu przeciw mechanizmowi i epigenetyzmu przeciw ewolucjonizmowi 176
Georg Ernst Stahl (1660–1734) 176
- Wykazanie płci u roślin 179
Rudolph Jakob Camerarius (1655–1721) 179
- Rzut oka na problematykę embriologii na przełomie 17. i 18. stulecia 181
III. Teoria rozwoju w rokoko 189
- Odrodzenie się epigenetyzmu 192
- a) Pierre Louis Moreau de Maupertuis (1698–1759) 192
- b) René Ant. Ferchault de Réaumur (1683–1757) 197
- c) John Turbervill Needham (1713–1781) 201
- d) Georges Louis Leclerc de Buffon (1707–1788) 205
- Ówczesna krytyka Buffona i Needhama 211
- Rozkwit ewolucjonizmu oświeceniowego w postaci rokokowego owizmu 217
- a) Albrecht von Haller (1708–1777) 217
- b) Charles Bonnet (1720–1793) 228
- c) Lazzaro Spallanzani (1729–1799) 233
Dodatek 239
- d) Jacques Gautier d’Agoty (?–1785) 239
- Z pogranicza embriologii i położnictwa 240
William Hunter (1718–1783) i inni 241
- Zachwianie się ewolucjonizmu i mechanizmu oraz zwycięski rozkwit epigenetyzmu i witalizmu 246
- a) Eugène Louis Melchior Patrin (1742–1815) 246
- b) Johann Friedrich Blumenbach (1752–1840) 249
- c) Caspar Friedrich Wolff (1733–1794) 254
Rzut oka w przyszłość 265
Ryciny z objaśnieniami 271
Posłowie (Ryszard W. Gryglewski) 289
Bibliografia 292
Index generalis 345
- Embriologia w epoce baroku i rokoko – Tadeusz Bilikiewicz - 9 maja 2025
- The State of Research on Logical Empiricism: On the 100th Anniversary of the Vienna Circle - 9 maja 2025
- Matematyczne podróże po muzyce – Tomasz Grębski - 29 kwietnia 2025
