Książka stanowi przekrojowe opracowanie filozofii eksperymentu z perspektywy tzw. nowego eksperymentalizmu, tj. nurtu w filozofii nauki, który od lat osiemdziesiątych XX wieku podkreśla niezależność eksperymentu od teorii i jego konstytutywną rolę w tworzeniu wiedzy naukowej.
Publikacja podzielona została na dwie części: eksperymentalizm i nowy eksperymentalizm. W pierwszej omówiono historyczne i współczesne podejścia do eksperymentu w nauce. W drugiej części książki przeanalizowano poglądy trzech głównych reprezentantów nowego eksperymentalizmu: Iana Hackinga, Allana Franklina oraz Petera Galisona. W centrum filozofii eksperymentu Hackinga znajduje się opozycja między reprezentowaniem (teoretycznym) a interweniowaniem (eksperymentalnym). Eksperyment pozwala na tworzenie zjawisk, wytwarzanie artefaktów oraz ingerowanie w rzeczywistość – co stanowi mocniejszy epistemologicznie argument za realnością bytów niż sama teoria. Hacking szczególną wagę przywiązuje do manipulowalności bytami, które stanowi dla niego kryterium ich istnienia. Allan Franklin natomiast akcentuje epistemiczną autonomię eksperymentu i bada jego różnorodne funkcje: testowanie hipotez, rozstrzyganie sporów teoretycznych, kalibrację aparatury, produkcję efektów nieprzewidzianych przez teorie. Wskazuje na różne strategie eksperymentalne, w tym redundancję, niezależność metod, stosowanie eksperymentów rozstrzygających oraz niezależnych źródeł potwierdzenia. Podkreśla, że eksperyment dostarcza podstaw do racjonalnej wiary w wyniki empiryczne.
Peter Galison ukazuje eksperyment jako działanie realizowane w obrębie subkultur naukowych (np. kultury teoretycznej i eksperymentalnej, elektronicznej i wizualnej). Wprowadza pojęcie stylów eksperymentalnych i epistemologii materialnej, gdzie wiedza jest ściśle związana z narzędziami, rytuałami pracy, technologią i lokalną praktyką. Wskazuje na znaczenie koordynacji subkultur (ang. tradingzones) dla komunikacji naukowej.
W książce ukazano zatem eksperyment jako dynamiczną, historycznie zmienną i kulturowo zakorzenioną praktykę, która nie może być traktowana tylko jako prosty test teorii. Analizowany w książce nowy eksperymentalizm bowiem stanowi ważne wyzwanie dla dominującego w XX wieku teoretycyzmu w filozofii nauki, oferując alternatywny sposób rozumienia procesu poznania naukowego.
Sławomir Leciejewski
Filozofia eksperymentu w świetle nowego eksperymentalizmu
- Wykłady Poznańskie Z Filozofii t. 14
- ISBN 978-83-7654-538-7
- DOI 10.14746/978-83-7654-538-7-14
- Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk
- Poznań 2025, liczba str. 172
Sławomir Leciejewski
Filozofia eksperymentu w świetle nowego eksperymentlizmu
Spis treści
Wstęp 7
Eksperymentalizm | 13
- Historia filozoficznej refleksji nad eksperymentem | 14
- Współczesny eksperymentalizm | 29
Nowy eksperymentalizm | 47
- Filozofia eksperymentu Iana Hackinga | 51
- Teoretycystyczne reprezentowanie a eksperymentalistyczne interweniowanie | 52
- Artefakty aparaturowe | 61
- Tworzenie zjawisk oraz powtarzalność pomiarów eksperymentalnych | 64
- Realizm naukowy wobec bytów | 67
- Stabilność nauk | 69
- Taksonomia prac eksperymentalnych | 73
- Historia nauki a filozofia nauki | 76
- Filozofia eksperymentu Allana Franklina | 81
- Role eksperymentu w nauce 82
- Strategie eksperymentalne | 93
- Eksperymenty a konstruktywizm społeczny | 101
- Epistemologia eksperymentu 104
- Ewolucja praktyki eksperymentalnej | 111
- Cechy dobrego eksperymentu | 118
- Filozofia eksperymentu Petera Galisona | 121
- Kultura teoretyczna i eksperymentalna | 121
- Style eksperymentalne | 125
- Tożsamość eksperymentatora | 128
- Tradycja wizualna i elektroniczna | 132
- Rozwój nauki | 137
- Koordynacja subkultur fizyki | 142
- Epistemologia materialna | 144
- Obiektywność w nauce | 147
Zakończenie 155
Bibliografia | 161
Streszczenie | 167
- Filozoficzna i biologiczna przyszłość życia we Wszechświecie - 21 listopada 2025
- Rozmowy o Człowieku - 20 listopada 2025
- Filozofia eksperymentu w świetle nowego eksperymentalizmu - 19 listopada 2025
