Rozróżnienie typologia/populacja i jego rola w marginalizacji XIX-wiecznych nie-darwinowskich teorii ewolucji we współczesnej historiografii

Rozróżnienie typologia/populacja i jego rola w marginalizacji XIX-wiecznych nie-darwinowskich teorii ewolucji we współczesnej historiografii

dr Michał Wagner (IF UKSW)

Streszczenie

Rozróżnienie między typologiczną (zgodnie, z którą istnieje esencja gatunku) a populacyjną (zgodnie, z którą gatunki są wewnętrznie zróżnicowanymi populacjami) koncepcją gatunku jest kluczowym zagadnieniem w dyskusjach nad niedarwinowskimi teoriami ewolucji przełomu XIX i XX wieku. Rozróżnienie to, zaproponowane przez Ernsta Mayra, stało się podstawą narracji, zgodnie z którą teoria Darwina, promująca populacyjne ujęcie gatunku, została w XIX wieku odrzucona przez środowisko naukowe, które pod wpływem filozofii esencjalizmu przyjęło typologiczną interpretację gatunku. W konsekwencji niedarwinowskie teorie, takie jak ortogeneza i saltacjonizm, które zgodnie z tą narracją miały być budowane w oparciu o “myślenie typologiczne”, zostały zmarginalizowane w historii ewolucji jako fałszywe koncepcje oparte na błędnych przesłankach filozoficznych. Ostatecznie interpretacja Mayra doprowadziła do uznania całego tzw. “zaćmienia darwinizmu” (tj. przełomu XIX i XX wieku kiedy prawidłowość darwinizmu była podważana) za okres stagnacji w historii ewolucjonizmu. Późniejsze interpretacje tego okresu również odwoływały się do tego rozróżnienia, a najlepszym tego przykładem jest klasyczna reinterpretacja “zaćmienia” autorstwa Petera Bowlera. Bowler, choć ostatecznie nie zgodził się z wnioskami Mayra, przyjął, że niezdolność XIX-wiecznego środowiska naukowego do przyjęcia “myślenia populacyjnego” była kluczem do odrzucenia darwinizmu. Rozróżnienie typologia/populacja służyło historykom jako kryterium demarkacyjne, pozwalające podzielić teorie na błędne, bo oparte na błędnych założeniach filozoficznych, oraz “poprawne”, które akceptując populacyjną koncepcję gatunku były uważane za kluczowe w rozwoju biologii. W ten sposób dychotomia w pojmowaniu gatunków stała się podstawą do stworzenia narracji historycznej, w której teorie promujące typologię były z niej wykluczane lub traktowane jako przeszkody w pełnej akceptacji myślenia populacyjnego. Dodatkowo, akceptacja tej dychotomii doprowadziła do zbyt uproszczonego postrzegania koncepcji gatunku w teoriach niedarwinowskich.