Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach zaprasza na konferencję, która odbędzie się w Katowicach oraz online.
„Że duch ludzki poniecha całkowicie badań metafizycznych, tego nie należy oczekiwać, podobnie jak nie oczekujemy tego, że kiedyś przestaniemy zupełnie oddychać, aby wciąż nie zaczerpywać powietrza zanieczyszczonego. Będzie przeto zawsze istniała na świecie metafizyka, i to u wszystkich ludzi, a zwłaszcza u ludzi myślących. W braku jasnych wskazówek każdy ją sobie sporządzi według własnego pomysłu. Trzeba przeto wreszcie (…) podjąć badania nad nią i poddać ją powszechnemu rozpatrzeniu, gdyż tylko w ten sposób można zaradzić owej palącej potrzebie, która jest czymś więcej jeszcze niż prostą żądzą wiedzy”.
Immanuel Kant, Prolegomena
„Jest zaiste coś niewyrażalnego. To się uwidacznia, jest tym, co mistyczne.”
Ludwig Wittgenstein, Tractatus logico-philosophicus
Sens metafizyki / ontologii. Przedmiot, metoda, koncepcja, uzasadnienie, krytyka
- Data: 6-7 czerwca 2024 r.
- Miejsce: Katowice, ul. Bankowa 8 i online (aplikacja Teams)
- Język: polski, angielski (tłumaczenie symultaniczne)
- Regulamin: plik PDF
- Formularz zgłoszeniowy
Rada naukowa
- prof. Peter van Inwagen (Uniwersytet Notre Dame)
- prof. dr hab. Jan Hertrich-Woleński (Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie)
- dr hab. prof. UJ Sebastian Kołodziejczyk (Uniwersytet Jagielloński)
- ks. dr hab. Miłosz Hołda (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie)
- dr Konrad D. Rycyk OFM (Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie)
- dr Rafał Katamay (Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach)
Komitet organizacyjny
- dr Rafał Katamay (WSZOP)
- dr Konrad D. Rycyk OFM (UPJPII)
- dr Aneta Siwczyk (WSZOP)
- mgr Krystyna Sobecka (WSZOP)
Problematyka konferencji
Dokonana przez Kanta krytyka metafizyki podcięła jej skrzydła, uznając, że nie jest wstanie wzlecieć do swojego przedmiotu. Neopozytywiści jak Rudolf Carnap uznali nawet, że jest pozbawiona sensu w ogóle. Przy wąskim rozumieniu słowa „sens” może go zabraknąć także krytykom metafizyki, przemycającym dodatkowo określone założenia, np. naturalizmu ontologicznego lub własnej wizji „wielkiego fizycznego organizmu”. Tymczasem – wydaje się – że metafizyczne residuum pojawia się na zapleczu niemal każdej nauki szczegółowej, która sama nie jest w stanie poradzić sobie z tą problematyką. Metafizyka po każdej krytyce odradza się na nowo, poprzez jej różne odmiany, poczynając od fenomenologii, neotomizmu, filozofii procesu po filozofię analityczną czy metafizykę nauki.
Dokonana przez Kanta krytyka metafizyki podcięła jej skrzydła, uznając, że nie jest wstanie wzlecieć do swojego przedmiotu, który leży poza granicami możliwego doświadczenia. Neopozytywiści jak Rudolf Carnap uznali nawet, że jest pozbawiona w ogóle sensu, stanowiąc substytut teologii, gdzie pozornie transcendentne źródła poznania zastępuje się w niej „naturalnymi, ale rzekomo trans‑empirycznymi źródłami wiedzy. Przy bliższym zbadaniu rozpoznać można tę samą treść, co w mitologii zamaskowaną zmieniającym się okryciem (…). Metafizyk wierzy, że przemierza terytorium, w którym chodzi o prawdę i fałsz. W rzeczywistości jednak nie stwierdza on niczego, a jedynie coś wyraża, podobnie jak artysta”. (R. Carnap, The Elimination of Metaphysics through Logical analysis of Language, tłum. S. Wszołek)
Przy wąskiej interpretacji sensu ograniczonego do danych zmysłowych i zasad logiki nie tylko zdaniom metafizyki go brakuje, ale również takim, za którymi opowiadali się krytycy metafizyki, pozytywiści, jak i szczególnie neopozytywiści, jak zasada weryfikowalności („sensem zdania jest metoda jego weryfikacji”). Wydaje się, że sens metafizyki uwidacznia się nie tylko poza obszarem racjonalnego dyskursu, ale również wprost z niego wyrasta. Już Nicolai Hartmann argumentował, że metafizyczne residuum pojawia się na zapleczu niemal każdej nauki szczegółowej i zawiera problematykę, którą stawia przed człowiekiem sam świat, której nie da się usunąć, ale można racjonalnie badać. I choć problematyka metafizyczna jest nieuchwytna „dla naukowej metody – przenika wszystkie dziedziny badania i sięga do postaw. Korzenie istnienia, sedno rzeczywistości, racjonalność i sens nie poddają się empirycznej metodzie, ale są obecne w każdym drgnięciu atomu, w każdym kwancie pola, w każdej próbie zrozumienia”. (M. Heller, Filozofia nauki. Wprowadzenie)
Mało tego, metafizyka w postaci ukrytych założeń, jak naturalizm ontologiczny, często jest już zawarta w swojej krytyce, wydaje się, że „metafizykę można zwalczać tylko inną metafizyką, spekulację – inną spekulacją”. Za krytyką dawnej interpretacji bytu, może kryć się nowa jego metafora, którą „nie jest już gradualny system wstępujących do absolutu doskonałości, nie jest nią też metafora płynącego z centrum światła lub ‘darowywania istnienia’, ale (…) jest nią natomiast metafora wielkiego fizycznego organizmu o różnych, subtelnych stopniach funkcjonalnej organizacji”. (S. Judycki, Co to jest metafizyka? Trzy wielkie koncepcje Zachodu)
Metafizyka dzięki swojej krytyce zmienia się i ciągle na nowo się odradza. I tak postulowane przez Kanta ograniczenie przedmiotu racjonalnego dyskursu do fenomenów otworzyło drogę fenomenologii (M. Heidegger, R. Ingarden, E. Lévinas, J.-L. Marion), „zwrot językowy” w neopozytywizmie do powrotu problematyki metafizycznej w filozofii analitycznej (P. F. Strawson, W.V.O. Quine, N. Goodman, M. Dummett), choć nie we wszystkich jej odmianach (deflacjonizm metafizyczny). Te dwa kierunki odmiennie widziały swój przedmiot badań i metodę, z jednej strony może nim być to, co jest bezpośrednio doświadczane i uchwytywane, a dalej opisywane i uzmienniane, a z drugiej ogólny schemat pojęciowy, za pomocą którego myślimy o świecie i analiza języka.
Odradzanie się metafizyki po kantowskiej, a następnie pozytywistycznej i neopozytywistycznej krytyce dokonuje się również w inne strony: logiki (K. Twardowski, S. Leśniewski), teorii przedmiotów (A. Meinong), ale też klasycznej teorii bytu w wydaniu neotomizmu (J. Maritain, É. Gilson, E. Coreth, M. A. Krąpiec), w oddaleniu od nauki w stronę intuicji i filozofii życia (H. Bergson), jak i odwrotnie, w kierunku różnego stopnia bliskości z naukami szczegółowymi, poczynając od filozofii procesu (A.N. Whitehead, Ch. Hartshorne) i metafizyki problemów (N. Hartmann), przez filozofów związanych z metafizyką nauki i metafizyką znaturalizowaną (M. Bunge, D.M. Armstrong, B. Ellis, K. Fine) czy aplikujących matematykę w swojej ontologii (A. Badiou), a kończąc na filozofujących fizykach (C.F. von Weizsäcker, R. Penrose). W świecie anglosaskim metafizyka krzepnie wokół nowych wersji klasycznych problemów, jak rodzaje bytów, identyczność i zmiana, konieczność i możliwość, uniwersalia i partykularia, przyczynowość, przestrzeń i czas (E. J. Lowe, M.J. Loux).
Przedmiot konferencji
Jaki jest świat, jak o nim myśleć, co jest jego fundamentem i dlaczego w ogóle istnieje? Jeśli metafizyka jest poszukiwaniem odpowiedzi na tego typu pytania, to istotne okazuje się również to, by sama posiadała solidne fundamenty. Pytanie o sens metafizyki/ontologii jest pytaniem metaprzedmiotowym, o jej racjonalność, możliwości poznawcze, co i w jaki sposób wyjaśnia, a więc pytanie o przedmiot i metodę. Dalej pytaniem o jej prawomocność, co ją uzasadnia w szczególności w świetle jej krytyki i podejrzenia o irracjonalność. Ważne tu są również koncepcje metafizyki i ontologii, klasyczne, nowożytne, a także współczesne, różne ich typologie oraz metaprzedmiotowe ujęcia.
Pytanie o sens metafizyki/ontologii to też pytanie o cel i wartość, a więc czy prócz domniemanego celu teoretycznego ma ona również cel praktyczny oraz jaka jest jej wartość w sensie aksjologicznym albo społecznym. Pytamy o jej sens dzisiaj, ale też w ogóle. Dziś stanie się historią już jutro. Chodzi więc też o przyjrzenie się jej sensowności w ogóle, a więc tym aspektom metafizyki i ontologii, które – jeśli mają sens – to miały go zarówno w czasach Arystotelesa, jak i teraz.
Jaki jest świat i jego natura, dlaczego taka i dlaczego w ogóle istnieje, jak poprawnie myśleć o świecie – to niektóre z ważnych pytań stawianych w metafizyce, jak również istotnych dla wielu osób nie zajmujących się zawodowo tą dyscypliną filozofii. Jeśli metafizyka jest poszukiwaniem wyjaśnienia i odpowiedzi na tego typu pytania, to istotne okazuje się również to, by sama posiadała solidne fundamenty, właśnie po to, by wiedzieć, jakie są możliwości poznawcze nauki, która dostarcza tak ważnej dla człowieka wiedzy i czy czasem skrajnie odmienne jej odpowiedzi, a także oceny jej racjonalności, nie dyskredytują jej już na wstępie.
Pytanie o sens metafizyki/ontologii jest pytaniem metaprzedmiotowym, gdzie słowo sens to w zasadzie synonim racjonalności, ale szeroko pojętej. Posądzenie metafizyki o bezsensowność wiąże się przeważnie z zawężeniem pojęcia racjonalności do jednego jej typu, najczęściej matematyczno-empirycznego, dominującego we współczesnych naukach przyrodniczych. Pytanie o racjonalność metafizyki to pytanie o jej możliwości poznawcze, co i w jaki sposób wyjaśnia, a więc pytanie o przedmiot i metodę. Dalej pytanie o jej prawomocność, co ją uzasadnia w szczególności w świetle jej krytyki i podejrzenia o irracjonalność oraz o kryteria oceny teorii metafizycznych czy ontologicznych.
Można więc pytać co jest przedmiotem metafizyki, byt w ogólności czy jakiś określony rodzaj bytu (prawdziwy, absolutny, możliwy), a może o pojęcie bytu, czy chodzi o odsłonięcie jej podstawowych kategorii czy też dotarcie do ostatecznej rzeczywistości, czy chodzi o przedmiot uchwytywany w bezpośrednim (zewnętrznym lub wewnętrznym) doświadczeniu czy przeciwnie, o to, co warunkuje ów przedmiot transcendentalnie lub transcendentnie, a może immanentnie. Jaki typ wyjaśniania stosuje metafizyka, czy poprzez szukanie tradycyjnych zasad i przyczyn bytu, czy też różnych typów warunkowania, np. fundowanie (grounding). Jak poznajemy prawdy metafizyczne? Jakie metody są tu dopuszczalne i jak ocenić ich wartość, mając do dyspozycji metody aprioryczno-spekulatywne, indukcyjno-syntetyczne, dialektyczne, analityczne, fenomenologiczne, egzystencjalistyczne, intuicjonistyczne czy historyczno-hermeneutyczne, a także te partykularne, jak metoda separacji w tomizmie egzystencjalnym czy redukcja eidetyczna w fenomenologii.
Chcemy też przyjrzeć się różnym koncepcjom metafizyki i ontologii, utożsamiającym je ze sobą, jak i odróżniającym, klasycznym (Arystoteles, scholastyka), nowożytnym (Ch. Wolff, A.G. Baumgarten, I. Kant), a także współczesnym (N. Hartmann, M. Heidegger, R. Ingarden, P.F. Strawson, M. Dummett), różnej ich typologii (E. Berti, J. Perzanowski) oraz metaprzedmiotowym ujęciom w postaci metaontologii (W.V.O. Quine, P. van Inwagen) i metametafizyki (T.E. Tahko).
Pytanie o sens metafizyki/ontologii to też pytanie o cel i wartość, a więc czy prócz domniemanego celu teoretycznego ma ona również cel praktyczny oraz jaka jest jej wartość w sensie aksjologicznym albo społecznym. Pytamy o jej sens współcześnie, dzisiaj, ale też w ogóle. Dziś stanie się wczoraj już za chwilę. Chodzi więc też o przyjrzenie się jej sensowności w ogóle, a więc tym aspektom metafizyki i ontologii, które – jeśli mają sens – to miały go zarówno w czasach Arystotelesa, Tomasza z Akwinu czy Leibniza i Whiteheada.
Założenia konferencji
Chcemy skupić uwagę nad szeroko pojętą racjonalnością metafizyki/ontologii, jej przedmiotem, metodą, koncepcjami, uzasadnieniem i krytyką. Zapraszamy wszystkich zainteresowanych tym tematem, w szczególności filozofów, zajmujących się problematyką metafizyczną lub ontologiczną oraz metodologią tych dyscyplin czy metodologią nauki w ogóle. Nie zawężamy refleksji do jakieś tradycji czy koncepcji metafizyki/ontologii, zakładając różne jej wymienione i pominięte wyżej formy.
Konferencja w każdym z dwóch dni składa się z otwierającego wykładu, części referatów oraz panelu dyskusyjnego. Po każdym referacie (30 min.) jest przewidziana dyskusja (15 min.). Panel dyskusyjny ogniskuje się wokół wybranych tematów (powiązanych z referatami) i stanowi otwartą wymianę myśli, nad ramami której czuwa moderator dyskusji.
Referaty mogą być przedstawiane w języku polskim lub angielskim – będą one dodatkowo tłumaczone symultanicznie.
Konferencja odbywa się równocześnie fizycznie we WSZOP przy ul. Bankowej 8 w Katowicach, jak i online za pomocą programu Teams. Udział w konferencji może być czynny (referat wraz z publikacją lub sam referat) lub bierny (z możliwością publikacji).
Publikacja
Przewidziane jest wydanie monografii Sens metafizyki/ontologii w wersji papierowej, będącej zbiorem artykułów powiązanych z referatami lub nadesłanych osobno. Artykuł powinien zawierać od 20 do 40 tys. znaków ze spacjami. W przypadku dłuższych tekstów, prosimy o kontakt indywidualny.
na stronie WSZOP
- Koncepcja nauki Philipa Kitchera – Anna Starościc - 6 grudnia 2024
- Od Kopernika do kwantowej grawitacji. Debata Kopernikańska w Toruniu - 5 grudnia 2024
- Filozofować w kontekście nauk - 4 grudnia 2024